Nurkowanie jaskiniowe

Nurkowanie jaskiniowe – nurkowanie w podziemnych zbiornikach wodnych, mające charakter sportowy lub eksploracyjny; polega na pokonywaniu zalanych wodą jaskiń lub fragmentów jaskiń, najczęściej syfonów (ang. sumps), przy użyciu sprzętu do nurkowania; rzadziej na bezdechu. Umożliwia również bezpieczne pokonywanie obiektów sztucznych zalanych wodą. Kolebką nurkowania jaskiniowego jest Francja.

Nurkowanie jaskiniowe dzieli się na

• Nurkowanie w głębi jaskiń zalanych wodą

Nurkowanie w głębi jaskiń wiąże się z wieloma trudnościami dodatkowymi: uciążliwym transportem sprzętu nurkowego do otworu jaskini, który w przypadku Tatr może przekroczyć 5 godzin marszu, brakiem możliwości dojechania jakimkolwiek środkiem transportu do otworu, koniecznością przeniesienia sprzętu w głąb jaskini, pokonując formacje poziome (np. szczeliny, zaciski) oraz studnie z wykorzystaniem technik alpinizmu jaskiniowego (transport w głąb jaskini może trwać wiele godzin), koniecznością założenia biwaku we wnętrzu jaskini. Po przenurkowaniu syfonu często występuje sytuacja, gdy samotny nurek jaskiniowy napotyka na suche partie jaskini, które zmuszony jest pokonać własnymi siłami, by napotkać kolejny syfon itd.

• Nurkowanie w źródłach (wywierzyskach)

Nurkowanie w źródłach jest najbardziej przystępną formą nurkowania jaskiniowego. Wywierzyska osiągalne są już w odległości kilkudziesięciu metrów od samochodu. Przejrzystość wody najczęściej sięga kilkunastu metrów. W Polsce jedyne wywierzyska zdatne do nurkowania zlokalizowane są w Tatrach: Wywierzysko Bystrej oraz wywierzysko Niżniej Kasprowej Jaskini.

• Nurkowanie w ponorach (wchłonach)

Nurkowanie w ponorach jest działalnością uzasadnioną jedynie w wyjątkowych przypadkach. Nurkowania takie są wyjątkowo niebezpieczne ze względu na poruszanie się w głąb jaskini zgodnie z kierunkiem prądu wody, co implikuje, iż powrót odbywa się pod prąd, a zużycie gazów oddechowych jest trudne do wyliczenia. Może się okazać, że powrót w kierunku ponoru jest w ogóle niemożliwy.

• Nurkowanie w obiektach sztucznych zalanych wodą, np. sztolniach, kopalniach itp.

Nurkowanie w obiektach sztucznie wytworzonych przez działalność, najczęściej wydobywczą, jest popularną formą treningu poprzedzającego właściwe nurkowania jaskiniowe. Większość tego typu obiektów w Polsce znajduje się w woj. dolnośląskim oraz woj. świętokrzyskim. Wymienić tu należy również Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU) oraz obiekty zalane wodą w Warszawie oraz Krakowie.

• Nurkowe ratownictwo jaskiniowe

Działalność podwodna mająca na celu ratowanie ludzkiego życia i zdrowia w obiektach naturalnych i sztucznych zalanych wodą. W Polsce w porozumieniu z Krajowym Systemem Ratowniczo-Gaśniczym z 13 stycznia 2006 r. działa Zespół Nurkowy Grupy Ratownictwa Wysokościowego PZA. W Tatrach nurkowe ratownictwo jaskiniowe realizowane jest statutowo przez TOPR.

• 

  Nurek jaskiniowy GNJ nieopodal syfonu w Jaskini Wielkiej Śnieżnej (Tatry) fot. Artur Romanek
  
• 

  Nurkowie GNJ podczas akcji w wywierzysku Izbucul Cotetul Dobrestilor (Rumunia) fot. Jacek "Lama" Olinkiewicz
  
• 

  Nurek jaskiniowy GNJ przed zanurzeniem w jednym z syfonów Jaskini Wielkiej Śnieżnej (Tatry) fot. Artur Romanek
  

Hasła związane z nurkowaniem jaskiniowym

• Nurkowanie techniczne

Wykorzystuje techniki i sprzęt niestosowane w płetwonurkowaniu rekreacyjnym. W nurkowaniu jaskiniowym stosuje się regułę 1/3 oraz często tzw. konfigurację boczną.

• Nurkowanie solo

Jest szczególnym przypadkiem płetwonurkowania, wykraczającym poza ramy szkolenia rekreacyjnego. Płetwonurek musi posiadać niezbędną wiedzę, umiejętności oraz sprzęt, by móc w razie awarii bezpiecznie zakończyć nurkowanie. Nurkowanie solo wymaga również odpowiedniego treningu mentalnego. W nurkowaniu jaskiniowym jest powszechnie stosowane podczas pokonywania zalanych wodą wąskich korytarzy, syfonów, zacisków.

• Nurkowanie nocne

Wiąże się z koniecznością posiadania sztucznego źródła światła, perfekcyjnym opanowaniem sprzętu nurkowego oraz organizacją nurkowania w sposób umożliwiający wykonanie założonego planu działania. W nurkowaniu jaskiniowym, gdzie nie dociera światło naturalne, zalecane jest posiadanie co najmniej trzech niezależnych źródeł sztucznych.

• Nurkowanie w zamkniętych przestrzeniach

Dotyczy nurkowań, gdzie nie ma możliwości bezpośredniego wynurzenia się płetwonurka na powierzchnię wody. Dotyczy nurkowań podlodowych, wrakowych, w obiektach sztucznych zalanych wodą oraz w kawernach i jaskiniach.

• Nurkowanie głębokie

Termin ten związany jest najczęściej z wykorzystaniem mieszanin oddechowych innych niż powietrze (np. nitrox o zawartości powyżej 50% O2, trimix), co pozwala na osiąganie znacznych głębokości. Następstwem jest również brak możliwości bezpośredniego wynurzenia się na powierzchnię wody z powodu konieczności wykonania dekompresji.

• Nurkowanie na obiegach półzamkniętych

Dotyczy wykorzystania aparatów oddechowych SCR (Semi Closed Rebreather), które, regenerując gazy wydychane przez nurka, pozwalają na dłuższy pobyt pod wodą, w porównaniu do nurkowania na obiegach otwartych. Istotną cechą charakterystyczną aparatów SCR jest utrzymanie stałej frakcji tlenu (fO2) podczas nurkowania. Nurkowanie z użyciem SCR nie jest optymalne dekompresyjnie.

• Nurkowanie na obiegach zamkniętych

Podobnie jak aparaty typu SCR, CCR (Closed Circuit Rebreather) regenerują gazy wydychane przez nurka. Ze względu na budowę, nie tylko umożliwiają dłuższy pobyt pod wodą, ale utrzymują stałe ciśnienie parcjalne tlenu (ppO2) na poziomie zadanym przez nurka, przez co są optymalne dekompresyjnie.

• Nurkowanie przy użyciu mieszanin oddechowych

Nurek, w zależności od planu nurkowania, przygotowuje odpowiednie mieszanki gazowe, którymi będzie oddychał. Typowo rozróżnia się mieszanki podróżne (travel mix), denne (bottom mix) i dekompresyjne (deco mix) w zależności od składu procentowego gazów podstawowych. W nurkowaniu głębokim, również jaskiniowym, gazami składowymi są tlen, azot i hel w różnych proporcjach.

• Dekompresja

Konieczność wynurzania się z odpowiednią prędkością i wykorzystania przystanków dekompresyjnych (deco stop) celem uniknięcia choroby dekompresyjnej. Optymalne wartości wyznacza krzywa dekompresji (decompression curve) lub zamiennie sufit dekompresji (decompression ceiling). Obecnie celem skrócenia czasu przebywania pod wodą stosuje się dekompresję akcelerowaną.

• Dekompresja akcelerowana

Podczas dekompresji akcelerowanej korzysta się z mieszanek oddechowych bogatych w tlen, celem zwiększenia okna tlenowego. Pozwala to na skuteczniejsze odsycenie się tkanek organizmu nurka z gazów obojętnych.

Jaskinie

Jaskinia – naturalna pusta przestrzeń w skale o rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez człowieka. Najliczniejsze są jaskinie krasowe, grawitacyjne, tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne lub pseudokrasowe. Odkrywanie (eksploracja), dokumentowanie oraz naukowe badanie jaskiń to speleologia.

Opisy

Opisując jaskinie podaje się zwykle następujące informacje:

• długość – suma długości wszystkich poznanych korytarzy, studni i kominów jaskini,
• rozciągłość – to największa odległość między skrajnymi punktami znanymi w jaskini wyznaczonymi w rzucie pionowym,
• głębokość – różnica wysokości pomiędzy najwyżej położonym otworem jaskini a jej dnem – to jest miejscem znajdującym się w niej najniżej;
• deniwelacja – różnica wysokości pomiędzy najniższym i najwyższym punktem znanym w jaskini; jeśli najwyższym jej punktem jest otwór wtedy deniwelacja jest równa głębokości jaskini, zwykle dla uproszczenia całą deniwelację jaskini określa się terminem głębokość
• wysokość otworów – wysokość na jakiej znajduje się wejście do jaskini względem poziomu morza,
• wysokość otworów nad dnem doliny – wysokość otworu względem punktu w dolinie, ponad którym wznosi się jaskinia,
• ekspozycja otworów – kierunek, w który zwrócony jest otwór jaskini (np. N, NW, SE),

Rodzaje jaskiń

Podział jaskiń ze względu na genezę powstania:

Otwór jednego z typów jaskiń pierwotnych – jaskini lawowej – tzw. tunelu lawowego, Idaho, USA

Tunel lawowy w Hawajskim Wulkanicznym Parku Narodowym. Ślad na ścianie po prawej wskazuje poziom płynącej przez pewien czas lawy

• Jaskinie pierwotne – powstające jednocześnie ze skałą, w której występują. Najczęstszym typem są jaskinie powstające w czasie krzepnięcia lawy wulkanicznej, np. przez jej wypłynięcie spod zakrzepłej już powierzchniowej skorupy – są to jaskinie lawowe, próżnie po dużych pęcherzach gazów wulkanicznych. Zalicza się do nich również jaskinie powstające w rafach koralowych wraz z ich rozwojem i inne.
• Jaskinie wtórne – powstające w wyniku późniejszych, różnorakich procesów geologicznych zachodzących w skałach. Wśród nich można wyróżnić:
  • Krasowe – najpospolitszy typ jaskiń, powstają one w wyniku procesów krasowych, czyli chemicznego i mechanicznego oddziaływania wody na skały krasowiejące. Ten rodzaj jaskiń odznacza się często bogatą szatą naciekową.
  • Pseudokrasowe – wykazujące pewne podobieństwo morfologiczne do jaskiń krasowych, z tym że rola wody w ich powstawaniu była inna, polegała np. na wymywaniu mniej odpornego materiału skalnego. Dość często mianem jaskiń pseudokrasowych określa się wszystkie rodzaje jaskiń wtórnych, które powstały w wyniku procesów innych niż krasowe.
  • Tektoniczne – powstałe w wyniku ruchów tektonicznych.
  • Grawitacyjne – powstające w wyniku ruchów masowych: spełzywania, osuwania, obrywów itp. (jaskinie szczelinowe i osuwiskowe)
  • Wietrzeniowe-erozyjne – efekt procesów wietrzenia i erozji, np. jaskinie wymywane przez fale morskie.
  • Lodowcowe – powstałe w wyniku działania wód podlodowcowych.

Jaskinie mogą odznaczać się genezą złożoną, wykształcić się pod wpływem kilku czynników.
Podział jaskiń ze względu na mikroklimat:

• statyczne – ciepłe lub zimne - utrzymujące stałe warunki (temperatura, wilgotność), wśród nich wyróżniają się zwłaszcza jaskinie lodowe;
• dynamiczne - o zmiennych warunkach, najczęściej wskutek aktywnej wymiany powietrza z powierzchnią.

Rozmieszczenie jaskiń na kuli ziemskiej

Stalaktyt i stalagmit w Jaskini Bielskiej na Słowacji

Generalnie, rozmieszczenie jaskiń pokrywa się z rozmieszczeniem obszarów występowania skał krasowiejących, pokrywających 7% ogólnej powierzchni lądów. Jaskinie występują na wszystkich kontynentach, jednak ich poznanie jest zróżnicowane. Obszary jaskiniowe krajów, w których speleologia jest dobrze rozwinięta (USA, Francja, Włochy, Wielka Brytania, także Polska), są zbadane dosyć dokładnie, w innych krajach, przykładowo w Chinach, gdzie znajduje się ponad połowa terenów krasowych świata, wiedza ta jest wyrywkowa.
Największe jaskinie na świecie:

• najdłuższa – Jaskinia Mamucia (Mammoth Cave) w USA o długości około 563 km;
• najgłębsza – Jaskinia Krubera (Jaskinia Wronia) w Gruzji (Abchazja) o głębokości 2191 m.

Rozmieszczenie jaskiń w Polsce

 Osobny artykuł: Jaskinie Polski.

Polska nie należy do krajów obfitujących w jaskinie, co wynika z nizinnego ukształtowania oraz pokrycia znacznych powierzchni kraju osadami pochodzenia polodowcowego. Niemniej jednak w Polsce zinwentaryzowano około 1300 jaskiń, wśród nich przeważają jednak niewielkie obiekty. Jaskiń, których długość przekracza 100 m, jest około 120. Większość z nich to jaskinie krasowe – najwięcej znajduje się ich w Tatrach Zachodnich (ponad 700, w tym największe i najgłębsze jaskinie kraju), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (ponad 2000); ponadto występują w Górach Świętokrzyskich (około 200), Niecce Nidziańskiej (około 100) (wytworzone w gipsie). Z obszaru Pienin (około 50) i Karpat fliszowych (około 800) znane są jaskinie pochodzenia tektonicznego, grawitacyjnego oraz erozyjne-wietrzeniowe; na Niżu Polskim (okolice Gdańska) spotyka się nieliczne niewielkie jaskinie pseudokrasowe.
Niektóre z jaskiń udostępnione są dla ruchu turystycznego (zobacz: turystyczne jaskinie Polski).
Największe jaskinie w Polsce:

• najdłuższa – Jaskinia Wielka Śnieżna w Tatrach Zachodnich o długości 22 km
• najgłębsza – Jaskinia Wielka Śnieżna w Tatrach Zachodnich o głębokości 824 m.

Flora i fauna jaskiń

Ich środowisko przyrodnicze odznacza się dużą specyfiką, wynikającą z kształtowania się w warunkach braku dostępu światła słonecznego oraz stałego mikroklimatu – zazwyczaj brak wahań temperatury i duża wilgotność. Dzięki takim warunkom, jednostajności pożywienia, mniejszej niż na powierzchni konkurencji międzygatunkowej, itp. możliwe jest przetrwanie unikatowych, "reliktowych" form fauny i flory z poprzednich okresów geologicznych (plejstocen, pliocen).
Dla przebiegu fotosyntezy niezbędny jest dostęp światła, tak więc rośliny mogą występować jedynie w przyotworowych partiach jaskini. W miarę zmniejszania się ilości docierającego światła spada również liczba występujących gatunków. W strefie przyotworowej może rozwijać się roślinność naskalna, w miejscach, gdzie dociera światło odbite i rozproszone – paprocie, mchy, a także glony. Żyjące w ciemnych partiach jaskini grzyby i bakterie odżywiają się szczątkami materii organicznej (odchody nietoperzy, martwe organizmy, itp.).
Wśród zwierząt spotykanych w jaskiniach można wyróżnić:

• troglobionty – organizmy występujące tylko w jaskiniach i wodach podziemnych, gatunki zamieszkujące te ostatnie określa się niekiedy osobnym mianem stygobiontów, przykładami są np. studniczek (Niphargus) czy odmieniec jaskiniowy;
• troglofile – występujące w jaskiniach i w zbliżonych warunkach siedliskowych (w glebie, pod kamieniami, itp.), przykładami są np. pająk Meta menardi czy skoczogonek przyślepek warzywny (Onychiurus armatus);
• troglokseny – wykorzystujące jaskinie tylko czasowo jako ochronę przed wpływem warunkach atmosferycznych, określonej porze doby czy roku, przykładami są np. nietoperze, chruścik Stenophylax permistus czy ćma szczerbówka ksieni (Scoliopteryx libatrix);
• tychotroglobionty – takie, które dostają się do jaskini przypadkowo (np. lis czy chrząszcze z rodziny biegaczowatych, często grupę tę łączy się z trogloksenami.

Namuliska jaskiń mogą dostarczać informacji o wymarłych gatunkach zwierząt. Dzięki ochronie przed warunkami atmosferycznymi oraz konserwującej roli związków wapnia, istnieją tu lepsze warunki dla zachowania elementów ich szkieletu kostnego czy śladów bytowania (koprolity), niż na zewnątrz.

Znaczenie jaskiń dla człowieka

W przeszłości jaskinie stanowiły naturalne schronienie dla ludzi pierwotnych przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, dzikimi zwierzętami, itp. Najstarsze odnalezione ślady obecności przedstawicieli rodzaju Homo pochodzą z jaskini Longgupo w chińskiej prowincji Syczuan. Ich wiek szacuje się na około 1,85 mln lat. Wykorzystanie jaskiń przez człowieka neandertalskiego potwierdzają liczne znaleziska archeologiczne, także z terenu Polski (jaskinie: Raj, Ciemna, Mamutowa, Nietoperzowa i inne). W czasach nowożytnych jaskinie rzadko już były miejscem stałego osadnictwa, wykorzystywane były sporadycznie, np. jako miejsce schronienia przed nieprzyjacielem. w niektórych kulturach świata jaskinie dalej pełnią funkcje sakralne lub grzebalne.
Od dawna jaskinie zadziwiały i pociągały ludzi swoim pięknem, a zarazem tajemniczością podziemnego świata. Wraz z rozwojem turystyki wzrosło również zainteresowanie jaskiniami. Rozwój speleologii, rozumianej również jako eksploracja jaskiń w celach poznawczych i sportowych, ciągle przynosi nowe odkrycia i rekordy jaskiniowe. Niektóre jaskinie zostały dostosowane dla potrzeb masowego ruchu turystycznego przez budowę odpowiedniej infrastruktury: schodów, oświetlenia, itp. Inne rodzaje zagospodarowania jaskiń są raczej rzadko spotykane, niekiedy instaluje się w nich urządzenia badawcze, np. sejsmografy, mogą pełnić funkcje militarne (magazyny, schrony przeciwlotnicze), itp.
Jaskinie stanowią obszar badawczy dla geologii i nauk pokrewnych, archeologii, paleontologii, biologii, itd.

Zagrożenia

Oprócz czynników naturalnych (np. zawał, wypełnienie różnym materiałem, rozpuszczenie szaty naciekowej, również rozmaita działalność organizmów żywych), które wpisują się w naturalny cykl przekształceń skał, w których jaskinia się znajduje, zagrożenie dla niektórych przynajmniej jaskiń może stanowić antropopresja, niszczenie jaskiń np. podczas wydobywania surowców skalnych, dewastacja, zwłaszcza zabieranie fragmentów szaty naciekowej przez "pseudoturystów", użytkowanie ich jako dzikich wysypisk śmieci i inne. Szczególnie wrażliwe na antropopresję zewnętrzną i wewnętrzną są jaskinie krasowe w skałach węglanowych.
Pod względem ochrony środowiska jaskiń, większe znaczenie ma jednak na ogół ochrona organizmów żywych zamieszkujących, niż elementów przyrody nieożywionej. Niektóre jaskinie są zamykane ze względu na ochronę ich unikatowych ekosystemów, szczególnie dużo jaskiń jest zamykanych okresowo ze względu na zimowanie w nich nietoperzy.

Rekordy jaskiniowe i ciekawostki

• Trzecią co do długości (długość jaskini – suma długości wszystkich jej korytarzy, studni, kominów) jest Jaskinia Optymistyczna na Wyżynie Podolskiej na Ukrainie. Jaskinia ta, wytworzona w gipsach, ma około 220 km długości. Uważa się jednak, że po zbadaniu wszystkich jej korytarzy i znalezieniu połączenia z sąsiednią Jaskinią Jeziorną, łączna długość jaskini może osiągnąć 2000 km.
• Na świecie znanych jest 14 jaskiń, których długość przekracza 100 km.
• Pod względem rozciągłości (rozciągłość jaskini – odległość między skrajnymi punktami) największą jest jaskinia lawowa Kazumura Cave na Hawajach. Odległość w linii prostej między skrajnymi punktami wynosi 32,3 km.
• „Jaskinie solne” (sztuczne) – to komercyjne (nienaturalne) obiekty, zbudowane najczęściej we wnętrzu budynków z kostek solnych. W zamierzeniu mają sprawiać wrażenie baśniowego, niepowtarzalnego wyglądu a ich kolorystyka (biel i różnokolorowe oświetlenie) sprzyjać odprężeniu i kontemplacji muzyki.
• W jaskiniach (w strefie saturacji) często występują zalane wodą partie; korytarze, syfony (Jaskinia Kasprowa Niżnia, Wywierzysko Bystrej). Te partie jaskiń pokonuje się stosując techniki nurkowania jaskiniowego.

Lasy

Las Łagiewnicki – kompleks leśny położony w granicach administracyjnych miasta Łodzi, zajmujący powierzchnię 1 205,45 ha; największy teren rekreacyjny Łodzi. Obecnie jest jednym z największych kompleksów leśnych znajdującym się w granicach miasta w Europie.

Panorama jednego ze stawów w Arturówku

Powalony pień w rezerwacie "Las Łagiewnicki"

Zabytkowe kapliczki św. Rocha (bliżej)
i św. Antoniego (w głębi) jesienią 2005 r.

Dziedziniec Łódzkiego Klubu Jeździeckiego

Kościół św. Antoniego (na pierwszym planie) budynek klasztorny (w oddali)

Pochodzenie nazwy i kontekst historyczny

Nazwa lasu pochodzi od osady Łagiewniki powstałej prawdopodobnie już w XI w., pełniącej służebną funkcję wobec grodu w Zgierzu. Nazwa osady z kolei pochodzi od dostarczanych na dwór książęcy łagwi (łągwi), czyli naczyń z drewna i skóry, służących do przechowywania i przenoszenia napojów. W późniejszym czasie wieś stała się własnością szlachecką, m.in. Łagiewnickich, którzy przyjęli nazwisko od nazwy miejscowości (2. poł. XVI w.), Bełdowskich i Żeleskich (w XVII w.), Stokowskich, Karnkowskich, Zawiszów i Zarębów (XVIII–XIX w.), a od 1886 Łagiewniki przeszły w ręce baronostwa Heinzlów – spolszczonych Niemców, którzy na miejscu dawnego dworu wybudowali pałac.
Kilkakrotnie na terenie lasu miały miejsce ważne wydarzenia historyczne.

• W 1863 stacjonowali tutaj powstańcy pod dowództwem J. Sawickiego, a następnie Józefa Dworzaczka, którego oddziały stoczyły krwawą bitwę pod Dobrą.
• 18 czerwca 1905 agitatorzy PPS poprowadzili od kaplicy św. Antoniego w stronę Bałuckiego Rynku manifestantów (po paru dniach rozpoczęło się w Łodzi pierwsze w imperium carskim powstanie zbrojne robotników – 22–24 czerwca).
• W okresie II wojny światowej Las Łagiewnicki był miejscem kilku egzekucji dokonanych przez hitlerowców.

Położenie i charakterystyka lasu

Las Łagiewnicki położony jest w północno-wschodniej części miasta. Zajmuje obszar 1 205 ha. Graniczy z ul. Łagiewnicką od zachodu, sąsiaduje z osadą Rogi i Osiedlem Powstania 1863 r. od południa, z osadami Modrzew, Moskule i Łodzianka od wschodu oraz osadą Skotniki od północy, zbiegając się z granicą administracyjną miasta Łodzi.
Las jako jeden z nielicznych o cechach naturalnych będących pozostałością po dawnej Puszczy Łódzkiej (istniejącej na terenie miasta i wokół niego jeszcze 200 lat temu), charakteryzuje się wyżynnym krajobrazem o zróżnicowanej rzeźbie, której wyniosłości wahają się od 215 do 260 m n.p.m.
Cały kompleks leży w dorzeczu Bzury, która bierze swój początek u podnóża Wzgórz Łagiewnickich. Swoje naturalne źródła miała Bzura na terenach obecnego osiedla willowo-letniskowego Rogi, jednak współcześnie te dawne obszary źródłowe tracą powoli swój pierwotny charakter. Wykształcone niegdyś regularne koryto występuje już od przepustu drogowego pod ul. Strykowską, ale stały przepływ pojawia dopiero poniżej ul. Boruty i rosnąca struga zasila drobne stawiki pomiędzy ul. Boruty i ul. Wycieczkową. Na dalszym odcinku Bzura płynie ku zachodowi, tworząc trzy większe zbiorniki wodne Arturówek. Położone w malowniczej dolinie wśród lasu, dały początek największej w Łodzi bazie rekreacyjno-wypoczynkowej z przystanią kajakowo-wioślarską. Za stawami w Arturówku Bzura zmienia kierunek na północy, w okolicach Marianki przyjmując wody innej rzeczki wchodzącej w skład kompleksu leśnego – Łagiewniczanki (pierwszego prawobrzeżnego dopływu).

Flora i fauna

Prowadzone przez botaników łódzkich badania szaty roślinnej lasu potwierdziły występowanie 542 gatunków roślin naczyniowych, w tym 101 gatunków drzew i krzewów. Mikolodzy szacują liczbę gatunków grzybów na ok. 1 000.
Niemal połowę obszaru zajmują dęby szypułkowe i bezszypułkowe – 42%, sosna zwyczajna 27%, brzoza brodawkowata 20%, świerk pospolity 4%, grab pospolity 3% oraz w dalszej kolejności modrzew, olsza, buk zwyczajny, klon zwyczajny, lipa drobnolistna, jodła pospolita, jodła czarna, sosny: czarna, wejmutka, Banksa, daglezja zielona, dąb czerwony, topole: osika i czarna, jesion wyniosły, klony: jawor, polny, srebrzysty, wiązy: szypułkowy, górski, polny, jarzęby: szwedzki, brekinia; robinia akacjowa, brzoza omszona, kasztanowiec zwyczajny, lipa szerokolistna, wierzby, limba. Średni wiek drzewostanu to ok. 80 lat, choć w środkowej i północno-zachodniej części lasu zachowały się dwustuletnie dęby. Do najliczniej występujących krzewów należą czeremcha zwyczajna, kruszyna pospolita, kalina koralowa, szakłak pospolity, jarzębina, leszczyna, bez czarny.
Badania występującej w lesie fauny pozwoliły stwierdzić 500 gatunków owadów (w tym m.in. 21 gatunków motyli), 115 gatunków ptaków, 25 gatunków ssaków, 15 gatunków ryb.

Ochrona przyrody

W celu spopularyzowania Lasu Łagiewnickiego, a jednocześnie z myślą o ochronie przed „zadeptaniem”, począwszy od roku 1965 wytyczono wiele szlaków pieszych i rowerowych, ścieżki przyrodniczo-leśne oraz umieszczono w wielu miejscach tablice informujące o walorach i historii danego miejsca.
W 1996 z części lasu utworzono rezerwat przyrody Las Łagiewnicki o powierzchni 69,85 ha. Głównym przedmiotem ochrony jest kompleks naturalnych fitocenoz różnorodnych postaci grądu i dąbrowy świetlistej. 31 grudnia 1996 prawie cały kompleks wszedł w skład Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich rozciągającego się pomiędzy Łodzią, Strykowem i Brzezinami.

Grzyby

Grzyby (Fungi T. L. Jahn & F. F. Jahn ex R. T. Moore) – królestwo należące do domeny jądrowców (Eucaryota). Dawniej, w zależności od ujęcia systematycznego takson ten miał rangę podkrólestwa (Fungi R.T. Moore, 1971), podtypu, (Fungi Engl. 1889) i klasy (Fungi Bartling, 1830).
Istnienie grzybów zaobserwowano we wszystkich strefach klimatycznych, przede wszystkim na lądach, rzadziej w wodach. Do tej pory opisano ok. 120 tysięcy gatunków grzybów. Szacuje się, że co roku charakteryzuje się średnio 1700 nowych gatunków grzybów. Korzystając z danych uzyskanych z obszarów, na których rozpoznano większość organizmów żywych, przypuszcza się, że istnieje ok. 1,5 miliona gatunków grzybów (5 razy więcej niż roślin nasiennych).

Tło historyczne pozycji grzybów w świecie ożywionym

Ze względu na ograniczone zdolności ruchu, typ wzrostu i odmienność morfologiczną od zwierząt, w tradycyjnych podziałach uwzględniających tylko dwie domeny świata ożywionego (systemy Arystotelesa, Linneusza i in.), grzyby zaliczane były do roślin, np. do niewydzielanej we współczesnych systemach grupy plechowców. W świadomości potocznej tak jest nadal. Także w uproszczonych wykazach, mających zastosowanie praktyczne (np. listach gatunków chronionych), grzyby bywają łączone z roślinami. Podobnie w programach nauczania nauka o grzybach (mikologia) bywa włączana do botaniki, a ogół grzybów zasiedlających dane środowisko bywa nazywany florą lub – od jakiegoś czasu – mikoflorą.
Obecnie taki status jest uważany za niewłaściwy. Grzyby są uznawane za jedną z linii rozwojowych w obrębie supergrupy Opisthokonta (jednej z sześciu, na które podzielono jądrowce), do której zalicza się także m.in. zwierzęta. Poświadczeniem wspólnego pochodzenia grzybów, zwierząt i wiciowców kołnierzykowych są pewne cechy anatomiczne i biochemiczne (obecność wici umieszczonej na tylnym biegunie komórki, obecność chityny, glikogenu i in.) Z kolei pewne cechy niegdyś uważane za łączące grzyby z roślinami (np. obecność celulozy) obecne są jedynie u lęgniowców, które współcześnie odłączone zostały od grzybów i ulokowane w obrębie supergrupy siostrzanej dla roślin – Chromalveolata. Większość cech wspólnych dla całej supergrupy występuje u skoczkowców. Prawdopodobnie jest to takson parafiletyczny – jednokomórkowi i posiadający wici kuzyni grzybów wielokomórkowych. Zaliczani czasem do (pod-)królestwa Protista^[1].

Budowa owocnika grzyba

Charakterystyka

W zasadzie grzyby to wielokomórkowe lub komórczakowe organizmy cudzożywne (głównie osmotroficzne), niezdolne do aktywnego ruchu, o ścianach komórkowych zbudowanych z chityny. W definicji tej są jednak pewne nieścisłości. Prymitywne grzyby wielokomórkowe wytwarzają zdolne do ruchu, jednokomórkowe, uwicione zarodniki pływkowe, mają też niekiedy bliskich, jednokomórkowych kuzynów. Ponadto do grzybów zaliczano dawniej także śluzowce, będące zdolnymi do ruchu ameboidalnego komórczakami, oraz lęgniowce Oomycetes – organizmy o trybie życia typowo grzybowym, ale o ścianie komórkowej zbudowanej z celulozy^[2] i zaliczane obecnie do grupy Stramenopiles.

Odżywianie

Ze względu na sposób odżywiania wśród grzybów wyróżnia się:

• saprofity (rozkładają martwe szczątki)
• pasożyty (pasożytują na roślinach i zwierzętach)
• symbionty (żyją w symbiozie z organizmami autotroficznymi, np. helotyzm i mikoryza)

Rozmnażanie

Grzyby rozmnażają się:

• wegetatywnie
  • przez podział
  • pączkowanie
  • fragmentacje plechy
  • przez zarodniki
    • ruchliwie (zoospory)
    • nieruchliwie (aplanospory)
    • endospory – zarodniki workowe ⇒ (askospory), zarodniki sporangialne
    • egzospory – konidia, zarodniki podstawkowe ⇒ (bazydiospory)
• płciowo
  • izogamia
  • anizogamia
  • oogamia
  • gametangiogamia
  • somatogamia

Systematyka

 Osobny artykuł: Klasyfikacja systematyczna grzybów.

Królestwo Fungi jest zaliczane do domeny Eucaryota i według "Catalogue of Life: 2009 Annual Checklist"^[3] należą do niego:

• gromady: workowce (Ascomycota), podstawczaki (Basidiomycota), Blastocladiomycota, skoczkowce (Chytridiomycota), Glomeromycota, Microspora, Neocallimastigomycota, sprzężniaki (Zygomycota);
• rodzaje incertae sedis: Rozella, Variolaria.

Podział nieformalny

Z punktu widzenia laika (tj. nie-biologa) daje się zaobserwować następujące (nieformalne!) grupy grzybów:

• grzyby kapeluszowe – czyli makroskopowi przedstawiciele podstawczaków np. pieczarkowate, drobnołuszczakowate, borowiki i workowców np. smardz, trufla.
• grzyby jadalne – czyli wybrane gatunki grzybów kapeluszowych, uznane za smaczne, a przynajmniej nietrujące. Ponadto "jadalne" są też drożdże i niektóre gatunki pleśni związane z produkcją serów.
• grzyby trujące – grzyby, zwłaszcza kapeluszowe zawierające substancje trujące w ilości toksycznej dla człowieka np. muchomor sromotnikowy.
• pleśnie – czyli organizmy w postaci drobnego, zwykle włóknistego nalotu pojawiające się na różnych "materiałach biologicznych". Są to zazwyczaj przedstawiciele Zygomycota lub Deuteromycota
• grzyby pasożytnicze – przedstawiciele wszystkich taksonów grzybowych pasożytujący na innych organizmach, w szczególności kręgowcach i roślinach naczyniowych (bo to łatwo zauważyć).
• grzyby wodne – rozpowszechniona grupa organizmów, występująca w wodach słodkich, zasolonych, w wodach bieżących i stojących w szerokim zakresie warunków fizycznych, chemicznych i biologicznych.

Znaczenie grzybów

Grzyby suszone

Grzyby jako jedyne organizmy mają zdolność do rozkładu ligniny oraz mają duże znaczenie przy rozkładzie celulozy. Są reducentami – ostatnim ogniwem w łańcuchu pokarmowym. Pozwala to na poprawny obieg materii w przyrodzie. Bez nich większość ekosystemów lądowych pokryłaby gruba warstwa nierozłożonych liści czy gałęzi, a zawarte w nich związki nie wróciłyby do ekosystemu, aby stać się ponownie dostępnymi dla rosnących organizmów. Duże znaczenie w przyrodzie mają porosty jako pionierzy w zasiedlaniu niegościnnych siedlisk, jak skały czy piasek. Są one także wyznacznikiem czystości powietrza na danym terenie. Grzyby z wieloma roślinami tworzą mikoryzę – szacuje się, że od grzybów mikoryzowych zależy sprawne działanie około 90% roślin. Pewne gatunki grzybów są wykorzystywane w produkcji żywności. Niektóre z nich są przyczyną jej rozkładu, prowadząc do skażenia jej szkodliwymi dla ludzi toksynami. Inne, takie jak Penicillium, są wykorzystywane do produkcji leków. Grzyby jadalne konserwuje się np. przez suszenie, marynowanie, kiszenie i zamrażanie.

Grzyby w twórczości artystycznej

Grzyby były natchnieniem dla wielu artystów, np.:

• w poezji – Adam Mickiewicz – Pan Tadeusz [1]
• w powieści – Olga Tokarczuk – "Dom dzienny, dom nocny", "Prawiek i inne czasy"
• w malarstwie – Franciszek Kostrzewski (Grzybobranie-1860) [2]

• lub atlasach.

Groźne tornada

Tornado (z hiszp. tronada – burza) – gwałtownie wirująca kolumna powietrza, będąca jednocześnie w kontakcie z powierzchnią ziemi i podstawą cumulonimbusa lub rzadziej wypiętrzonego cumulusa. Tornada osiągają różne rozmiary. Zwykle przyjmują postać widzialnego leja kondensacyjnego, węższym końcem dotykającego ziemi. Dolna część leja jest często otoczona chmurą odłamków i pyłu^[1].
Tornada zaobserwowano na każdym kontynencie oprócz Antarktydy, jednak najwięcej tornad rocznie notuje się w Stanach Zjednoczonych^[2][3]. Większość tornad ma siłę wiatru nie większą niż 180 km/h, szerokość leja do 75 metrów i pozostaje w kontakcie z ziemią na tyle długo, by przemierzyć kilka kilometrów. Niektóre osiągają prędkość wiatru ponad 480 km/h, szerokość leja 1,5 km i przemierzają do 100 km dotykając ziemi^[4][5]. Siłę tornad mierzy się w skali Fujity. Większość najbardziej niszczycielskich tornad formuje się w chmurach burzowych zwanych superkomórkami^[6].
W polskiej terminologii tornado jest określane mianem: trąba powietrzna (patrz trąby powietrzne w Polsce).

Rodzaje i powstawanie tornad

Tornado superkomórkowe z widoczną chmurą stropową

Podział ze względu na sposób tworzenia się

Ze względu na warunki, w których powstają, wszystkie tornada można podzielić na dwie główne grupy:^[7]

Tornado superkomórkowe (tornado związane z mezocyklonem)

Najbardziej klasyczny i zazwyczaj najgroźniejszy rodzaj tornada. Mają kształt leja o różnej średnicy (od cienkich przypominających sznurek do bardzo szerokich). Stanowią większość najbardziej niszczycielskich tornad^[8], a najsilniejsze z nich osiągają prędkość wiatru do 480 km/h^[4] (F5 w skali Fujity). Ogólnie mówiąc tornada powstają dzięki zmianie energii potencjalnej na energię kinetyczną (patrz energia potencjalna dostępna konwekcyjnie). Procesy fizyczne związane z powstawaniem cyrkulacji powietrza w tornadzie superkomórkowym związane są z niestabilną konwekcyjnie atmosferą, obecnością mezocyklonu w superkomórkach burzowych, oraz istnieniu zmian kierunku i prędkości wiatru z wysokością. Zmiany kierunku wiatru z wysokością i zmiany prędkości wiatru wpływają na średni ruch komórki – zazwyczaj na prawo od średniego wiatru – oraz na cyklonalny ruch tornad na półkuli północnej. Tornada tego typu mają dobrze zdefiniowany cykl rozwoju. Procesy fizyczne w tornadach badane są przez meteorologów i fizyków atmosfery przy użyciu metody teledetekcyjnych (m.in. radary meteorologiczne), bezpośrednie pomiary (sondaże), oraz symulacje numeryczne. Tornada związane z mezocyklonem są obiektem zainteresowań łowców burz^[9]. Ze względu na obecność mezocyklonu zazwyczaj da się je przewidywać lepiej niż tornada typu trąby lądowe. Widoczne objawy, które mogą zapowiadać nadejście tornad superkomórkowych to utworzenie się superkomórki i powstanie u jej podstawy, często wirującej, chmury stropowej. Tego typu tornada występują tylko w superkomórkach burzowych^[6].

Trąby lądowe i wodne (tornado niezwiązane z mezocyklonem)

Trąba lądowa landspout

To rodzaj tornad, których powstanie nie jest związane z działalnością mezocyklonu w superkomórce burzowej^[10]. Nazwę trąby lądowe (ang. landspout) zaproponował Howard B. Bluestein w latach 80. XX wieku i szybko stała się powszechnie używana. Są nazwane przez analogię do trąb wodnych ale występują nad lądem^[11][12]. Trąby lądowe związane są z komórkami chmurowymi (cumulus congestus) lub liniami frontalnymi, czyli wszędzie gdzie horyzontalna zmiana prędkości wiatru przyczynia się do tworzenia cyrkulacji powietrza. W odróżnieniu od tornad superkomórkowych wirowość potrzebna do utworzenia trąby lądowej jest skoncentrowana w warstwie granicznej, czyli poniżej podstawy chmur. Warunkiem powstawania trąb lądowych jest dobrze wymieszana warstwa graniczna, w której istnieje zmiana temperatury w pionie z tzw. gradientem suchoadiabatycznym (niestabilna atmosfera) co pozwala na silny ruch wstępujący. Procesy dynamiczne tworzenia się trąb lądowych podobne są do trąb wodnych, które powstają zazwyczaj w rejonach tropikalnych nad wodą lub w rejonach gdzie zimne powietrze przemieszcza się nad ciepła wodą co powoduje dużą niestabilność w warstwie granicznej. Jednak te procesy są różne od dynamiki tornad superkomórkowych.

Trąby lądowe często powstają w silnych prądach wznoszących z chmur kłębiastych (zazwyczaj burzowych), gdy wiatry blisko powierzchni ziemi wieją z przeciwnych stron^[13]. Te tornada są zwykle o wiele słabsze od tornad superkomórkowych, ale najsilniejsze mogą osiągać w skali Fujity siłę F2, a także w ekstremalnych przypadkach F3.^[10] Mają zwykle kształt wąskiej rury, są smuklejsze niż tornada powstałe za sprawą mezocyklonu. Charakteryzują się mniejszym i węższym lejem kondensacyjnym, który zazwyczaj nie osiąga powierzchni ziemi, a pierwszymi, widocznymi objawami pojawienia się trąb lądowych są unoszone odłamki^[14]. Dopiero potem wir jest widoczny przy powierzchni ziemi poprzez pyły zawieszone w powietrzu i rozpoczęciu kondensacji. Mogą tworzyć się gdziekolwiek pojawia się burza: najczęściej w rozwijających się komórkach burzowych, ale także w przechodzących chłodnych frontach atmosferycznych, a nawet w superkomórkach. Możliwe jest również ich pojawienie się w wypiętrzających się cumulusach^[13]. Ich cykl życia i proces powstania może trwać kilka minut. Skala przestrzenna tornad lądowych jest mała, stąd trudno je przewidzieć^[15].

Inne specyficzne typy tornad

Tornado satelickie koło dużego tornada

Tornado z wieloma wirami

Tornado, w którym dwa lub więcej wiry obracają się wokół wspólnego środka. Występują często w intensywnych tornadach. Tego typu tornada zostawiają wąskie pasy silniejszych zniszczeń. Czasami trudno jest zauważyć wiry oddzielnie ze względu na maskującą rolę odłamków niesionych przez tornada^[16][6].

Tornado satelickie

To słabsze tornado, które tworzy się blisko większego tornada w obrębie tego samego mezocyklonu. Tornado satelickie wydaje się obracać wokół większego wiru^[17].

Trąby wodne

Trąby wodne

Tak określa się tornada występujące nad wodą. Istnieje podział ze względu na sposób powstania, tak jak w przypadku tornad nad lądem:

• Trąby wodne nie związane z mezocyklonem – powstają nad wodą w sposób podobny do trąb lądowych. Mają smukły kształt, taki jak trąby lądowe. Jest to najpowszechniejszy rodzaj trąb wodnych. Powstają kiedy nad ciepłą wodę napływa zimne powietrze, czasami podczas dobrej pogody, przy której na lądzie nie powstają tornada^[18]. Wypiętrzające się chmury kłębiaste powodowane przez różnice temperatur oraz przez czynniki dynamiczne prowadzą do powstawania trąb wodnych^[19]. Najczęściej ich intensywność osiąga F0 lub F1, a średnica leja rzadko przekracza 30 metrów^[20]. Klimatycznie powstają najczęściej w tropikach i subtropikach, rzadko obserwowane są także latem nad Bałtykiem^[21].

• Trąby wodne związane z mezocyklonem – powstają w obecności mezocyklonu w superkomórkach burzowych nad wodą. Mogą być o wiele intensywniejsze i groźniejsze niż trąby wodne nie związane z mezocyklonem^[22].

Formacje tornadopodobne

Te formacje z widoku przypominające tornada nie są nimi.

Gustnado

Dust devil

Tornado linii szkwałów (ang. gustnado)

Mała, pionowa kolumna wirującego powietrza przypominająca tornado, która może występować na przednich krawędziach burz i we frontach w strefie silnych uderzeń wiatru^[23]. Wiatr w wirze jest zazwyczaj znacznie słabszy niż w tornadach i gustnado osiąga siłę F0 lub F1 (w skali Fujity). Jednak i one mogą się przyczyniać do sporych zniszczeń. Powstają, gdy zimne, suche powietrze z przedniej części chmury opadając przepływa przez ciepłe i wilgotne powietrze przed chmurą i nadaje jemu efekt wirowy. Przy występujących uskokach wiatru blisko powierzchni ziemi rotacja pozioma może być odchylona do pionu i powstaje gustnado^[24]. Wir nie ma styczności z podstawą chmury (stąd nie jest tornadem), a jedynie z powierzchnią ziemi i zazwyczaj widoczny jest tylko jako chmura wirujących odłamków i pyłu przy powierzchni ziemi^[25].

Wir pyłowy (ang. Dust devil)

Wirująca kolumna powietrza przypominająca tornado. Formują się one zazwyczaj pod bezchmurnym niebem i nie osiągają siły nawet najsłabszych tornad. Kolumna widoczna jest zwykle jako niewielki, wirujący lej piasku i kurzu. Wir istnieje blisko gruntu i może powstać, gdy gorące powietrze przy powierzchni ziemi szybko unosi się do góry przechodząc przez strefę chłodniejszego powietrza o niższym ciśnieniu.
Zazwyczaj mają średnicę mniejszą niż metr i wiatry poniżej 70 km/h, ale zdarzały się przypadki wirów o średnicy 90 metrów i wiatru powyżej 100 km/h (czyli siła tornada F0 w skali Fujity)^[26][27].

Własności zewnętrzne tornad

Kształt

Tornado o szerokości 1,5 km w kształcie szerokiego klina

Zanikające tornado w kształcie skręconego sznurka

Większość tornad przybiera kształt wąskiego leja kondensacyjnego, o szerokości do kilkuset metrów, z chmurą odłamków przy powierzchni ziemi.
Niewielkie i słabe trąby lądowe mogą być widoczne jako mały wir pyłu zawieszonego w powietrzu przy powierzchni ziemi. Nawet jeśli lej kondensacyjny jest niewidoczny, to przy wietrze powyżej 64 km/h cyrkulacja jest zdefiniowana jako tornado.
Tornado o cylindrycznym kształcie i względnie małej wysokości jest określane jako tornado kominowe (ang. stovepipe tornado). Duże tornada o pojedynczym wirze mogą przyjmować kształt szerokich klinów i są określane jako tornado klinowe (ang. wedge tornado). Klin tornada może być tak szeroki, że wygląda jak blok ciemnych chmur, szerszy niż wysokość podstawy chmury. Nawet doświadczeni obserwatorzy mogą mieć z większej odległości problem z rozróżnieniem nisko wiszących chmur od szerokiego tornada klinowego. Wiele najgroźniejszych tornad ma kształt szerokiego klina^[28].
Tornada w stadium zanikania przypominają zwykle wyglądem cienkie linii i często przyjmują skomplikowane, skręcone kształty. Te tornada określa się mianem tornado w kształcie liny (ang. rope tornado). Niektóre tornada mogą być cienkie przez cały swój cykl życia, a mimo to powodować duże szkody. W tornadach rozmiar niekoniecznie jest związany z intensywnością^[29].
Tornada z wieloma wirami mogą wyglądać jak gromada wirów lub pod wpływem zakrycia przez odłamki, pył i krople wody mogą wyglądać jak pojedynczy lej.
Tornada mogą być zasłonięte warstwą deszczu lub pyłu, co uniemożliwia ich śledzenie i zwiększa ryzyko nagłego pojawienia się tornada.

Szerokość leja i długość pasa zniszczeń tornada

W Stanach Zjednoczonych średnio tornado ma szerokość 150 metrów, a przeciętne ścieżka zniszczeń osiąga 8 kilometrów długości. Spektrum wielkości tornad jest szerokie. Słabe lub zanikające tornada mogą mieć szerokość 1–2 metrów. Zanotowano tornado o drodze zniszczeń długiej na zaledwie 2 metry. Z drugiej strony szerokie tornada mogą pozostawiać pas zniszczeń szeroki na 1,6 kilometra^[26]. Tornado, które zaobserwowano w Hallam w Nebrasce 22 maja 2004 roku miało w pewnym momencie szerokość 4 kilometrów^[5].
Najdłużej pozostającym przy ziemi zanotowanym tornadem było słynne Tri-State Tornado, które uderzyło w Missouri, Illinois i Indianę 18 marca 1925 i zostawiło 352-kilometrowy pas zniszczeń. Wiele tornad, które zdają się mieć drogę zniszczeń dłuższą niż 160 km, jest w istocie rodzinami tornad pojawiających się po sobie w krótkim czasie. Nie ma dowodu, że tak było w przypadku tornada Tri-State^[30].
Istnieje związek pomiędzy siłą tornada, a długością trasy tornada: im silniejsze tornado, tym zazwyczaj ścieżka zniszczeń jest dłuższa (średnio tornado F5 jest na ziemi przez 50 km, a F0 przez kilometr). Również średnia szerokość leja tornada rośnie wraz z jego siłą, średnio tornada F0 mają szerokość około 30 metrów, a F5 ponad pół kilometra)^[31]. W praktyce występują tornada, które mają własności inne niż typowe – np. silne tornada o wąskim leju.

Wygląd

Fotografie tego samego tornada wykonane z różnych stron. Gdy tornado jest podświetlone z tyłu słońcem to jest ciemne, a gdy jest oświetlone od strony obserwatora, to wygląda na znacznie jaśniejsze.

Tornada mogą mieć różne barwy w zależności od tego gdzie się tworzą. Tornada powstające w suchych warunkach, mogą być niewidoczne oprócz wirujących odłamków przy powierzchni ziemi. Lej kondensacyjny, który podnosi mało pyłu i odłamków może być szary lub biały. Podczas przemieszczania się nad wodą tornada mogą przybrać białą lub niebieską barwę. Leje przesuwające się wolniej i wsysające wiele odłamków są zazwyczaj ciemne i przybierają kolor przenoszonego materiału. Tornada na wielkich równinach przybierają często czerwoną barwę ze względu na kolor ziemi, a wiry przechodzące nad terenami górskimi mogą być śnieżno białe ze względu na obecność śniegu.
Oświetlenie jest głównym czynnikiem w wyglądzie tornada. Tornado, które jest podświetlone słońcem od tyłu wygląda na bardzo ciemne, natomiast to samo tornad obserwowane gdy słońce świeci w plecy obserwatora może wyglądać na szare lub białe. Tornada występujące o zachodzie słońca mogą przyjmować odcienie żółci lub czerwieni^[32].
Pyl podniesiony przez wiatr, intensywny deszcz lub grad i ciemność to czynniki redukujące widoczność tornada. Tornada występujące w tych warunkach są szczególnie groźne gdyż tylko radar i dźwięk tornada mogą być ostrzeżeniami dla ludzi. Jednak większość tornad powstaje późnym popołudniem przy dobrych warunkach oświetleniowych^[30]. Tornada nocne mogą być dobrze oświetlane przez częste błyskawice.
Są dowody z radarowych odczytów, ale także na podstawie obserwacji, że większość tornad ma spokojne, czyste oko, w którym panuje bardzo niskie ciśnienie analogicznie, jak to się dzieje w oku cyklonu tropikalnego. W środku jest spokojnie, wieją lekkie wiatry i jest ciemno, a jedynym źródłem światła dla tych, których widzieli środek tornada mogły być błyskawice^[33].